ιουδαϊσμός

Όρος που αποδίδεται στη θρησκεία και στους θεσμούς του εβραϊκού λαού από την εποχή της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας. Στη διάρκειά της αναπτύχθηκε μια νέα πνευματικότητα, που επικεντρώθηκε προπάντων στη λατρεία του λόγου του Θεού, ο οποίος περιέχεται στη Γραφή και ιδιαίτερα στα βιβλία του Νόμου (Τορά) και στην προσευχή. Στη θρησκεία αυτή βρήκε ο χριστιανισμός τους πρώτους οπαδούς του. Στον ι. συναντώνται διάφορα ρεύματα: οι Φαρισαίοι, οι Σαδουκαίοι και οι Εσσαίοι ή Εσσηνοί. Όταν έπαψαν να ισχύουν οι αιματηρές θυσίες και το ιερατικό λειτούργημα, ο διδάσκαλος του Νόμου απέκτησε πρωταρχική θέση ως ερμηνευτής του θείου λόγου. Στη δραστηριότητα των διδασκάλων αυτών από τον 4ο έως τον 6ο αι. οφείλεται η συγγραφή του Ταλμούδ. Στα μετέπειτα χρόνια δεν έλειψαν θρησκευτικά ρεύματα που ήταν αντίθετα ή απομακρύνονταν από την παραδοσιακή ραβινική παράδοση, όπως η αίρεση των Καραϊτών, η οποία εμφανίστηκε τον 8ο αι. και επέζησε έως τη σύγχρονη εποχή· ακολουθώντας τα ίχνη των Σαδουκαίων, αναγνώριζε ως βάση της θρησκευτικής ζωής μόνο τη Βίβλο και τα διάφορα μυστικιστικά ρεύματα, όπως o Καββάλα και o χασιδισμός. Κατά τον 18o αι., με την επίδραση των ρευμάτων του Διαφωτισμού, σχηματίστηκαν, πρώτα στη Γερμανία και στην Αμερική και ύστερα παντού, μεταρρυθμιστικές κοινότητες, οι οποίες διατήρησαν άθικτο το ηθικό περιεχόμενο του ι., εγκατέλειψαν όμως πολλά από τα παραδοσιακά στοιχεία. Όσον αφορά τη δογματική διδασκαλία, ο ι. τονίζει την υπερβατικότητα του Θεού, του οποίου αποφεύγεται να προφερθεί το όνομα και υποδηλώνεται με επίθετα (για παράδειγμα Ο Άγιος). Οι ραβίνοι αφιερώνονται περισσότερο στη σπουδή του Νόμου και στην εφαρμογή του στην καθημερινή ζωή παρά στις θεωρίες για την ύπαρξη του Θεού. Κατά τον Μεσαίωνα έντονη υπήρξε η δραστηριότητα για τη συστηματοποίηση των διδασκαλιών του ι., ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος της οποίας, ο Μαϊμονίδης (1135-1204), συνόψισε σε 13 σημεία τα άρθρα πίστης ενός καλού Εβραίου. Τα άρθρα αυτά περιορίστηκαν αργότερα σε τρία: την ύπαρξη του ενός και μοναδικού Θεού, τον Νόμο και την τελική ανταπόδοση μετά θάνατο. Οι μεσσιανικές αντιλήψεις ερμηνεύτηκαν ποικιλοτρόπως από τους Εβραίους φιλοσόφους του Μεσαίωνα και από τη ραβινική γραμματεία. Η πίστη όμως σε έναν προσωπικό Μεσσία υπήρξε πάντοτε ζωντανή στους κόλπους του ι., γεγονός που εξηγεί την επιτυχία των διάφορων ψευδομεσσιών σε όλη την ιστορία του εβραϊκού λαού. Ακόμα και σήμερα πολλοί θεωρούν την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ ως αρχή της απολύτρωσης. Η λατρεία γίνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στη συναγωγή με προσευχές, αναγνώσεις της Βίβλου και τελετουργίες πανάρχαιας προέλευσης, όπως o ήχος του κέρατος κριού (σοφάρ) κατά τη γιορτή της Πρωτοχρονιάς και σε άλλες περιπτώσεις, καθώς και η απόλυτη νηστεία για 24 ώρες κατά τη γιορτή του εξιλασμού. Στην οικιακή λατρεία, μεγάλη σημασία έχει το πασχαλινό γεύμα (σεδέρ), κατά το οποίο οι πιστοί τρώνε άζυμο ψωμί και άλλα ειδικά φαγητά. Επίσης, o αρχηγός της οικογένειας ευλογεί και μοιράζει το ψωμί κατά την έναρξη του γεύματος και ευχαριστεί τον Θεό στο τέλος του. Άλλη συνήθεια είναι η ευλογία του κρασιού (κιδούς) πριν από το δείπνο το βράδυ της Παρασκευής για τον καθαγιασμό της γιορτής του Σαββάτου. Βλ. λ. Εβραίοι. Εβραίος φυσά παραδοσιακό κέρας (σοφάρ) (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

ο (Α ἰουδαϊσμός) [ιουδαΐζω]

το σύνολο τών θρησκευτικών, κοινωνικών και πολιτιστικών ιδεών τού ιουδαϊκού λαού

νεοελλ.

το σύνολο τών Ιουδαίων ή Εβραίων ή Ισραηλιτών ως έθνος.